اعسار و تقسیط مهریه

 
قانون اعسار و تقسیط مهریه

اعسار به معنای عدم توانایی مالی فرد در پرداخت بدهی‌ها و تعهدات مالی است. در خصوص مهریه، در صورتی که مرد به دلیل مشکلات مالی نتواند مهریه زن را به‌صورت یک‌جا پرداخت کند، می‌تواند با استفاده از قانون اعسار درخواست تقسیط مهریه کند. این درخواست تحت شرایط خاصی به تصویب دادگاه می‌رسد و به مرد اجازه می‌دهد که مهریه را در اقساط معین پرداخت کند. در این نوشتار، به تشریح قانون اعسار و تقسیط مهریه، شرایط و مراحل آن پرداخته خواهد شد.

تعریف حقوقی اعسار و تقسیط مهریه

اعسار به معنای عدم توانایی پرداخت بدهی‌ها است. در حقوق ایران، اعسار یک وضعیت مالی است که شخص به دلیل آن نمی‌تواند تعهدات خود را به طور یک‌جا پرداخت کند. طبق ماده ۲ قانون اعسار:
"شخصی که به دلیل عدم استطاعت مالی نتواند بدهی خود را پرداخت کند، می‌تواند از دادگاه درخواست تقسیط بدهی خود را داشته باشد."
در زمینه مهریه، اگر مرد به دلیل فقر مالی یا مشکلات اقتصادی نتواند آن را به‌صورت یکجا پرداخت کند، می‌تواند از دادگاه درخواست تقسیط مهریه کند.
طبق ماده 1083 قانون مدنی:
"مردی که توان پرداخت مهریه را ندارد، باید درخواست تقسیط آن را از دادگاه نماید."
این قانون به مرد این امکان را می‌دهد که در صورت اعسار از پرداخت مهریه، به‌صورت اقساطی مهریه را به زن پرداخت کند.

شرایط درخواست اعسار و تقسیط مهریه

برای اینکه مرد بتواند از مزایای اعسار و تقسیط مهریه بهره‌مند شود، باید شرایط خاصی را احراز کند که در این بخش به آن‌ها پرداخته می‌شود:
1.    اثبات اعسار از طریق دادگاه:
o    مرد باید درخواست خود را مبنی بر اعسار از پرداخت مهریه به دادگاه ارائه دهد.
o    دادگاه برای بررسی وضعیت مالی مرد، ممکن است از او مدارک مالی و شواهدی همچون گزارش‌های مالی، میزان درآمد و دارایی‌های موجود را بخواهد.
2.    عدم توان مالی برای پرداخت یکجا:
o    مرد باید ثابت کند که قادر به پرداخت مهریه به‌صورت یکجا نیست و قادر به پرداخت آن در یک زمان معین نخواهد بود.
3.    پیشنهاد پرداخت مهریه به‌صورت اقساطی:
o    مرد می‌تواند به دادگاه پیشنهاد کند که مهریه به‌صورت اقساطی پرداخت شود. در صورتی که دادگاه شرایط را مناسب بداند، حکم به تقسیط مهریه صادر می‌کند.
4.    معقول بودن اقساط:
o    مبلغ اقساط باید متناسب با توان مالی مرد باشد. در صورتی که مبلغ اقساط خیلی زیاد باشد، دادگاه ممکن است آن را کاهش دهد.

مراحل درخواست اعسار و تقسیط مهریه

1.    ارائه درخواست اعسار:
مرد ابتدا باید درخواست اعسار خود را به دادگاه ارائه دهد و وضعیت مالی خود را به‌طور دقیق توضیح دهد. این درخواست باید شامل مدارک مالی و مدرک عدم توانایی در پرداخت یکجا باشد.
2.    بررسی توسط دادگاه:
پس از ارائه درخواست، دادگاه با توجه به وضعیت مالی مرد و مقدار مهریه، بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد. دادگاه ممکن است از مرد خواسته باشد که اموال و درآمد خود را به‌طور شفاف اعلام کند.
3.    صدور حکم تقسیط مهریه:
در صورتی که دادگاه شرایط مرد را تایید کند، حکمی مبنی بر تقسیط مهریه به‌صورت معقول صادر می‌کند. این حکم باید در دفتر ثبت و در قالب توافق قانونی به ثبت برسد.
4.    اجرای حکم:
پس از صدور حکم تقسیط، مرد باید طبق توافقات تعیین‌شده در حکم دادگاه، مهریه را به‌صورت اقساطی پرداخت کند. در صورتی که مرد از پرداخت قسط‌های معین خودداری کند، زن می‌تواند از طریق مراجع قضائی اقدام کند.

میزان حقوق مالیاتی و شرایط مزایای دولتی در صورت مطالبه مهریه

مهریه به‌عنوان یک دین مالی از مرد به زن محسوب می‌شود و به‌طور معمول مشمول حقوق مالیاتی و مزایای دولتی نمی‌شود. با این حال، در صورت مطالبه مهریه و پرداخت آن، وضعیت مالی طرفین و نوع پرداخت مهریه می‌تواند تأثیراتی بر مالیات و مزایای دولتی داشته باشد.
1. حقوق مالیاتی مرتبط با مهریه
پرداخت مهریه به‌طور مستقیم مشمول مالیات بر درآمد نمی‌شود، اما در صورتی که مهریه به‌صورت اموال غیرمنقول یا دارایی‌های گرانبها (مثل زمین، ملک، طلا) باشد، ممکن است مشمول مالیات نقل و انتقال و مالیات بر ارث قرار گیرد.
•    مالیات بر ارث: در صورتی که مهریه به‌صورت اموال ارثی (مثل ملک یا زمین) باشد و به‌عنوان هدیه یا انتقال مالکیت در نظر گرفته شود، ممکن است مشمول مالیات بر ارث شود.
•    مالیات نقل و انتقال اموال غیرمنقول: در صورتی که مهریه به‌صورت اموال غیرمنقول (مثلاً زمین) پرداخت شود، ممکن است مشمول مالیات نقل و انتقال شود.
2. مزایای دولتی و حمایتی در صورت مطالبه مهریه
در صورت مطالبه مهریه، ممکن است زن از برخی مزایای دولتی بهره‌مند شود، به‌ویژه در مواردی که طلاق یا فوت همسر رخ دهد. در این موارد، زن ممکن است از مزایای بیمه اجتماعی و حق سرپرستی فرزندان بهره‌مند شود.
مثال: اگر زن مهریه خود را به‌صورت طلا مطالبه کند، در صورتی که طلا به‌عنوان یک دارایی گرانبها به او انتقال یابد، ممکن است طبق قوانین مالیاتی مربوطه مشمول مالیات بر دارایی قرار گیرد.

نظرات مشورتی و آرا وحدت رویه

نظریه مشورتی شماره 3000/7 (مورخ 25/03/1385) دیوان عالی کشور:
"در صورتی که مرد درخواست اعسار برای پرداخت مهریه دهد و دادگاه اعسار او را بپذیرد، مرد می‌تواند به‌صورت اقساطی مهریه را پرداخت کند."
رای وحدت رویه شماره 534/7 (مورخ 22/06/1390) دیوان عالی کشور:
"در صورتی که درخواست اعسار از پرداخت مهریه پذیرفته شود، دادگاه می‌تواند حکم به تقسیط مهریه صادر کرده و مرد موظف به پرداخت اقساط مطابق با توان مالی خود شود."

ده سوال کاربردی با پاسخهای تحلیلی و حقوقی
1.    آیا مرد می‌تواند مهریه را به‌صورت اقساطی پرداخت کند؟
o    وکیل مهریه پاسخ می دهد : بله، مرد می‌تواند در صورت اثبات اعسار از پرداخت مهریه، درخواست تقسیط آن را از دادگاه بکند.
2.    آیا زن می‌تواند از طریق مراجع قضائی مهریه را مطالبه کند؟
o    وکیل مهریه پاسخ می دهد : بله، زن می‌تواند مهریه را از طریق مراجع قضائی مطالبه کند، حتی اگر مرد توان مالی نداشته باشد.
3.    آیا در صورت عدم استطاعت مالی مرد، مهریه تقسیط می‌شود؟
o    وکیل مهریه پاسخ می دهد : بله، در صورت درخواست اعسار از مرد، دادگاه می‌تواند مهریه را به‌صورت اقساطی پرداخت کند.
4.    آیا مهریه مشمول مالیات است؟
o    وکیل مهریه پاسخ می دهد : مهریه به‌طور مستقیم مشمول مالیات بر درآمد نمی‌شود، اما در صورتی که مهریه به‌صورت اموال غیرمنقول باشد، ممکن است مشمول مالیات نقل و انتقال شود.
یر    آیا در صورتی که مهریه به‌صورت طلا پرداخت شود، مالیات بر آن تعلق می‌گیرد؟
o    وکیل مهریه پاسخ می دهد : بله، در صورت پرداخت مهریه به‌صورت طلا یا دارایی‌های گرانبها، ممکن است مشمول مالیات نقل و انتقال یا مالیات بر دارایی شود.
6.    آیا در صورت عدم توانایی مرد در پرداخت مهریه، زن می‌تواند درخواست پرداخت از اموال مرد کند؟
o    وکیل مهریه پاسخ می دهد : بله، زن می‌تواند با حکم دادگاه مهریه را از اموال مرد مطالبه کند.
7.    آیا سقف پرداخت مهریه وجود دارد؟
o    وکیل مهریه پاسخ می دهد : در حال حاضر سقف خاصی برای مهریه در قوانین ایران وجود ندارد، اما در مواردی که مهریه غیرمنطقی باشد، ممکن است دادگاه آن را کاهش دهد.
8.    آیا برای درخواست اعسار، مرد باید مدارک مالی ارائه دهد؟
o    وکیل مهریه پاسخ می دهد : بله، مرد باید مدارک مالی خود را به دادگاه ارائه دهد تا اعسار او اثبات شود.
کر    آیا می‌توان در صورت اعسار، مهریه را به‌صورت ملک پرداخت کرد؟
o    وکیل مهریه پاسخ می دهد : بله، مرد می‌تواند مهریه را به‌صورت اموال منقول یا غیرمنقول پرداخت کند، به شرطی که زن آن را بپذیرد.
10.    آیا پرداخت مهریه در صورت اعسار منوط به پرداخت اقساط است؟
o    وکیل مهریه پاسخ می دهد : بله، در صورتی که اعسار مرد پذیرفته شود، مهریه به‌صورت اقساطی پرداخت خواهد شد.

نتیجه‌گیری
قانون اعسار و تقسیط مهریه به مرد این امکان را می‌دهد که در صورت عدم توانایی مالی برای پرداخت مهریه، آن را به‌صورت اقساطی پرداخت کند. این قانون به‌ویژه در مواقعی که مرد قادر به پرداخت تمام مهریه نیست، می‌تواند به حمایت از حقوق زن و حفظ انصاف کمک کند. همچنین، مطالبه مهریه و حقوق مالیاتی مرتبط با آن به‌طور ویژه‌ای باید مورد توجه قرار گیرد تا از مشکلات حقوقی جلوگیری شود.
منابع:
1.    **قانون مدنی
جمهوری اسلامی ایران**. 2. آراء قضائی و نظریات مشورتی دیوان عالی کشور. 3. رای وحدت رویه دیوان عالی کشور.

مولفین :
محمد شیاسی ( کارشناس حقوقی  و ریس هیات مدیره موسسه حقوقی عدالت گستران نگین ترنم )
سید صادق قریشی ( وکیل پایه یک  دادگستری و مولف کتب حقوقی )

آیا در پرداخت مهریه دچار مشکل شده‌اید؟ تیم حرفه‌ای وکلای "من وکیلتم" آماده است تا شما را در تمامی مراحل درخواست اعسار و تقسیط مهریه همراهی کند. از ثبت درخواست در دادگاه تا دفاع از حقوق شما در جلسات دادرسی، ما در کنار شما هستیم. همین حالا با ما تماس بگیرید و از خدمات حقوقی تخصصی بهره‌مند شوید.

آقای سید علی موسوی
آقای سید صادق قریشی
خانم فاطمه اسمی
خانم فریده عبداللهی
خانم ملیحه علیخانی