مهریه یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مفاهیم در عقد نکاح است که به‌عنوان تعهد مالی مرد در برابر زن مطرح می‌شود. این مبلغ یا دارایی که مرد باید در ازای عقد نکاح به زن پرداخت کند، علاوه بر جنبه مالی، در حقوق خانواده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از ابزارهای قانونی و حقوقی برای تنظیم مهریه، شروط ضمن عقد است که به طرفین این امکان را می‌دهد که شرایط خاصی را در خصوص مهریه تعیین کنند.
شروط ضمن عقد به شروطی اطلاق می‌شود که خارج از مفاد اصلی عقد، برای تعیین شرایط خاصی در آن گنجانده می‌شود. این شروط در عقد نکاح به‌ویژه برای تعیین مهریه می‌تواند شامل مواردی چون نحوه پرداخت، زمان پرداخت، مقدار مهریه، و شرایط خاص آن باشد. در این نوشتار، به بررسی انواع شروط ضمن عقد برای تعیین مهریه، تحلیل حقوقی آن‌ها و نمونه‌هایی از این شروط پرداخته خواهد شد.
شروط ضمن عقد به شرایطی اطلاق می‌شود که در عقد اصلی (در اینجا عقد نکاح) به‌طور مشخص و جداگانه بیان شده و جنبه‌های خاصی از تعهدات طرفین را تنظیم می‌کند. این شروط برخلاف مفاد اصلی عقد به‌صورت اختیاری و اضافی هستند و می‌توانند بر حقوق مالی و شرایط اجرای آن‌ها تأثیرگذار باشند.
طبق ماده 219 قانون مدنی ایران:
"شروط ضمن عقد باید مطابق با مقتضای عقد باشد و از هیچ‌گونه مغایرتی با آن برخوردار نباشد. در صورت تعارض، شرط باطل خواهد بود."
در این ماده، اشاره به این موضوع شده که شروط ضمن عقد باید با ماهیت و ماهیت عقد اصلی هم‌خوانی داشته باشند. بنابراین، شروطی که در خصوص مهریه تعیین می‌شود باید با اصل عقد نکاح و حقوق طرفین هم‌خوانی داشته باشد و در غیر این صورت، قابل اجرا نخواهد بود.
1. تعیین مبلغ مهریه
یکی از شروط ضمن عقد رایج، تعیین مبلغ مهریه است. زوجین می‌توانند به توافق برسند که مبلغ مهریه به چه میزان باشد. این مبلغ می‌تواند به صورت نقدی، غیرنقدی (مثلاً ملک یا طلا)، یا حتی به‌صورت چندین نوع دارایی تعیین شود. در صورتی که این مبلغ در عقد قید شود، لازم‌الاجرا است و مرد موظف به پرداخت آن خواهد بود.
مثال:
زوجین می‌توانند تعیین کنند که مهریه به مبلغ یک میلیون تومان نقدی باشد و در صورت وقوع طلاق، این مبلغ باید پرداخت شود.
2. تعیین زمان و شرایط پرداخت مهریه
شروط ضمن عقد می‌تواند به تعیین زمان و شرایط پرداخت مهریه اشاره داشته باشد. معمولاً مهریه به‌صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه پرداخت می‌شود، اما در برخی موارد می‌توان شروط خاصی برای پرداخت مهریه درج کرد.
• مهریه عندالمطالبه: یعنی زن هر زمانی که بخواهد می‌تواند مهریه خود را از مرد مطالبه کند.
• مهریه عندالاستطاعه: یعنی پرداخت مهریه مشروط به توان مالی مرد است و زن نمی‌تواند آن را درخواست کند مگر اینکه مرد توان مالی داشته باشد.
مثال:
در عقدنامه می‌توان توافق کرد که مهریه به‌صورت اقساطی یا پس از طلاق پرداخت شود.
3. پرداخت مهریه در صورت وقوع شرایط خاص
زوجین می‌توانند شرایطی خاص برای پرداخت مهریه تعیین کنند. این شرایط می‌تواند شامل طلاق، فوت مرد، یا شرایط دیگر باشد که در صورت وقوع آن‌ها، مرد موظف به پرداخت مهریه می‌شود.
مثال:
زوجین می‌توانند شرط کنند که اگر مرد به دلیل عدم تمایل به طلاق مهریه را پرداخت نکند، زن می‌تواند در این صورت مهریه را از او مطالبه کند.
4. تعیین نحوه پرداخت مهریه در صورت عدم استطاعت مالی مرد
یکی از مهم‌ترین شروطی که می‌تواند ضمن عقد تعیین شود، این است که اگر مرد توانایی پرداخت مهریه را نداشت، نحوه پرداخت آن چگونه باشد. این شرط می‌تواند به‌طور دقیق شرایطی را بیان کند که در آن مرد نتواند مهریه را بلافاصله پرداخت کند و به طور موقت به او فرصت داده شود.
مثال:
زوجین می‌توانند شرط کنند که در صورت عدم استطاعت مالی مرد، مهریه به‌صورت اقساطی پرداخت شود و یا حتی در صورتی که مرد به مدت معینی نتواند مهریه را پرداخت کند، زن حق فسخ عقد را پیدا کند.
5. مهریه به‌صورت مالی خاص (مثلاً ملک یا طلا)
در صورتی که طرفین بخواهند مهریه را به‌صورت مال خاص تعیین کنند، این موضوع نیز می‌تواند در شروط ضمن عقد گنجانده شود. در این صورت، نوع مال یا مقدار آن باید مشخص شود.
مثال:
زوجین می‌توانند توافق کنند که مهریه به‌صورت یک قطعه زمین یا چندین کیلوگرم طلا پرداخت شود.
طبق ماده 1082 قانون مدنی ایران:
"مهریه مال زن است و زن می‌تواند آن را مطالبه کند."
این ماده بر مالکیت زن نسبت به مهریه تأکید دارد و بیان می‌کند که زن حق دارد هر زمان که بخواهد، مهریه خود را مطالبه کند.
ماده 1083 قانون مدنی:
"در صورتی که مرد نتواند مهریه را پرداخت کند، زن می‌تواند از مرد مطالبه آن را از اموال او نماید."
این ماده، وضعیت مرد را در صورتی که توان مالی نداشته باشد، به‌طور شفاف بیان کرده و اجازه می‌دهد که زن از اموال مرد مهریه را مطالبه کند.
ماده 219 قانون مدنی نیز بیان می‌کند:
"شروط ضمن عقد باید مطابق با مقتضای عقد باشد و از هیچ‌گونه مغایرتی با آن برخوردار نباشد. در صورت تعارض، شرط باطل خواهد بود."
این ماده به این معناست که تمامی شروط ضمن عقد باید مطابق با ماهیت عقد نکاح و قانون باشد و در صورتی که مغایرتی وجود داشته باشد، آن شرط فاقد اعتبار است.
نظریه مشورتی شماره 2853/7 (مورخ 16/06/1383) دیوان عالی کشور در خصوص مهریه و شرایط آن بیان می‌کند:
"در صورتی که شرط خاصی برای پرداخت مهریه در ضمن عقد نکاح درج شده باشد، این شرط باید مطابق با قوانین ماده 1082 و 1083 قانون مدنی و شروط ضمن عقد به‌طور دقیق اجرایی شود."
رای وحدت رویه شماره 536/7 (مورخ 18/04/1385) دیوان عالی کشور در خصوص پرداخت مهریه آورده است:
"در صورت توافق طرفین به‌صورت عندالاستطاعه یا عندالمطالبه، مرد موظف به پرداخت مهریه است و در صورتی که مرد از پرداخت آن خودداری کند، زن می‌تواند از مراجع قضائی برای مطالبه مهریه اقدام کند."
ده سوال کاربردی با پاسخ‌های تحلیلی و حقوقی
1. آیا می‌توان در عقد نکاح شروط ضمن عقد برای تعیین مهریه گذاشت؟
o پاسخ: بله، طرفین می‌توانند شروط ضمن عقد برای تعیین مهریه و نحوه پرداخت آن در عقد ذکر کنند.
2. آیا می‌توان مهریه را به‌صورت ملک یا طلا تعیین کرد؟
o پاسخ: بله، مهریه می‌تواند به‌صورت ملک، طلا یا هر دارایی دیگر تعیین شود.
3. چه تفاوتی میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه وجود دارد؟
o پاسخ: در مهریه عندالمطالبه، زن هر زمان که بخواهد می‌تواند مهریه را مطالبه کند، اما در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه منوط به توان مالی مرد است.
4. آیا مرد می‌تواند از پرداخت مهریه خودداری کند؟
o پاسخ: در صورتی که مهریه عندالمطالبه باشد، مرد موظف به پرداخت آن است و نمی‌تواند از پرداخت خودداری کند.
5. آیا می‌توان در عقد نکاح شروطی برای پرداخت اقساطی مهریه گذاشت؟
o پاسخ: بله، طرفین می‌توانند در شروط ضمن عقد مهریه را به صورت اقساطی یا بر اساس شرایط خاصی تعیین کنند.
6. آیا پرداخت مهریه در صورت عدم استطاعت مالی مرد امکان‌پذیر است؟
o پاسخ: در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه مشروط به توان مالی مرد است.
7. آیا می‌توان شرط کرد که مهریه در صورت طلاق یا فوت مرد پرداخت شود؟
o پاسخ: بله، می‌توان در شروط ضمن عقد تعیین کرد که مهریه تنها در صورت طلاق یا فوت مرد پرداخت شود.
8. آیا می‌توان مهریه را بیشتر از میزان متعارف تعیین کرد؟
o پاسخ: بله، اما میزان مهریه باید منطقی و معقول باشد و در صورت نامعقول بودن، دادگاه می‌تواند آن را کاهش دهد.
9. آیا مرد می‌تواند مهریه را به‌صورت نقدی یا غیرنقدی تعیین کند؟
o پاسخ: بله، مهریه می‌تواند به‌صورت نقدی، غیرنقدی یا حتی ترکیبی از این دو تعیین شود.
10. آیا در صورت عدم پرداخت مهریه، زن می‌تواند از اموال مرد مهریه را مطالبه کند؟
• پاسخ: بله، اگر مهریه عندالمطالبه باشد، زن می‌تواند از طریق مراجع قضائی مهریه خود را از اموال مرد مطالبه کند.
نتیجه‌گیری
شروط ضمن عقد برای تعیین مهریه به طرفین این امکان را می‌دهد که شرایط خاصی را در خصوص مبلغ، زمان پرداخت، و نحوه پرداخت مهریه تعیین کنند. این شروط در قانون ایران معتبر هستند و می‌توانند به‌طور مؤثر حقوق مالی زن را تأمین کنند. بنابراین، شروط ضمن عقد برای مهریه نه تنها یک ابزار قانونی برای مشخص‌کردن جزئیات مهریه هستند، بلکه می‌توانند تأثیر زیادی در کاهش مشکلات قانونی و اختلافات خانوادگی داشته باشند.
منابع:
1. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
2. آراء قضائی و نظریات مشورتی دیوان عالی کشور.
3. رای وحدت رویه دیوان عالی کشور.
مولفین :
محمد شیاسی ( کارشناس حقوقی و ریس هیات مدیره موسسه حقوقی عدالت گستران نگین ترنم )
سید صادق قریشی ( وکیل پایه یک دادگستری و مولف کتب حقوقی )
آیا می‌خواهید شروط دقیق و قانونی برای مهریه در عقدنامه خود ثبت کنید؟ تیم حقوقی "من وکیلتم" با ارائه مشاوره تخصصی در زمینه شروط ضمن عقد، تعیین مهریه، و نکات حقوقی مرتبط، آماده است تا شما را در این مسیر همراهی کند. با ما تماس بگیرید و از راهکارهای حرفه‌ای برای تضمین حقوق مالی خود بهره‌مند شوید.
آقای سید علی موسوی
آقای سید صادق قریشی
خانم فاطمه اسمی
خانم فریده عبداللهی
خانم ملیحه علیخانی
"راهنمای کامل اجرای مهریه: مراحل قانونی توقیف اموال زوج"
توقیف اموال زوج در مهریه
"مهریه: تعریف، اهمیت و تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه"
ثبت مهریه
"مراحل قانونی توقیف اموال زوج برای دریافت مهریه
نحوه مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده
"روش‌های پرداخت مهریه: نقدی، اقساطی و نکات حقوقی"
اعسار و تقسیط مهریه
طراحی و ساخت توسط :گروه مهر
کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به ساختنما می باشد.
