نقش بازارهای غیررسمی ارز در اخلال اقتصادی

 نقش بازارهای غیررسمی ارز در اخلال اقتصادی

مقدمه
بازارهای غیررسمی ارز، که به عنوان بازار سیاه نیز شناخته می‌شوند، یکی از عوامل مؤثر در بی‌ثباتی اقتصادی کشورها هستند. این بازارها با ارائه نرخ‌های غیرواقعی و انجام معاملات غیرقانونی ارز، موجب اختلال در نظام ارزی و کاهش ارزش پول ملی می‌شوند. در این مقاله، مفهوم بازارهای غیررسمی ارز، دلایل شکل‌گیری آن‌ها، تأثیرات آن‌ها بر اقتصاد و مقررات قانونی مرتبط بررسی خواهد شد.

1. تعریف بازار سیاه ارز و دلایل شکل‌گیری آن
1.1. تعریف بازار سیاه ارز
بازار سیاه ارز به محیطی اطلاق می‌شود که در آن معاملات ارزی خارج از چارچوب قانونی و نظارتی بانک مرکزی انجام می‌شود. در این بازارها، نرخ ارز معمولاً بر اساس عرضه و تقاضای غیررسمی تعیین می‌شود و با نرخ‌های رسمی تفاوت چشمگیری دارد.
1.2. دلایل شکل‌گیری بازارهای غیررسمی ارز
1.    کنترل‌های سختگیرانه دولتی: محدودیت‌های اعمال‌شده بر خرید و فروش ارز، افراد را به سمت بازارهای غیررسمی سوق می‌دهد.
2.    تقاضای بالا برای ارز: در شرایطی که تقاضا برای ارز از عرضه فراتر می‌رود، بازارهای غیررسمی شکل می‌گیرند.
3.    نرخ‌گذاری غیرواقعی: تفاوت قابل‌توجه بین نرخ رسمی و نرخ واقعی ارز موجب جذب افراد به بازارهای سیاه می‌شود.
4.    نبود نظارت کافی: ضعف در نظارت و کنترل نهادهای قانونی می‌تواند به گسترش فعالیت‌های غیررسمی کمک کند.

2. تأثیر فعالیت‌های غیرقانونی در بازارهای غیررسمی بر ارزش پول ملی
2.1. افزایش نوسانات نرخ ارز
بازارهای غیررسمی ارز با ارائه نرخ‌های غیرواقعی، موجب ایجاد نوسانات شدید در نرخ ارز می‌شوند. این نوسانات می‌توانند به کاهش اطمینان عمومی نسبت به نظام ارزی منجر شوند.
2.2. کاهش ارزش پول ملی
فعالیت‌های غیرقانونی در بازارهای غیررسمی ارز تقاضای کاذب برای ارز ایجاد می‌کنند که در نهایت منجر به کاهش ارزش پول ملی می‌شود.
2.3. خروج سرمایه از کشور
این بازارها اغلب به‌عنوان کانالی برای خروج غیرقانونی سرمایه از کشور عمل می‌کنند. خروج سرمایه موجب تضعیف اقتصاد داخلی و کاهش توان ارزی کشور می‌شود.
2.4. ایجاد اختلال در سیاست‌های پولی و ارزی
فعالیت‌های بازارهای سیاه موجب کاهش تأثیر سیاست‌های پولی و ارزی دولت شده و برنامه‌ریزی اقتصادی کشور را مختل می‌کنند.

3. مقررات قانونی و راهکارهای برخورد با بازارهای غیررسمی
3.1. مقررات قانونی مرتبط
قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز: این قانون فعالیت‌های غیرقانونی مرتبط با ارز را جرم‌انگاری کرده و مجازات‌های سنگینی برای مرتکبان در نظر گرفته است. این مجازات‌ها شامل موارد زیر هستند:
•    جریمه نقدی معادل چند برابر ارزش ارز معامله‌شده.
•    ضبط ارز و اموال مرتبط.
•    حبس برای افراد متخلف.
قانون مجازات اخلال‌گران در نظام اقتصادی: بر اساس این قانون، معاملات ارزی غیرقانونی که موجب اختلال در نظام اقتصادی کشور شوند، به‌عنوان اخلال در نظام اقتصادی تلقی شده و شامل مجازات‌های شدیدی از جمله حبس و مصادره اموال می‌شوند.

3.2. راهکارهای برخورد با بازارهای غیررسمی ارز
1.    تقویت نظارت و کنترل: نهادهای نظارتی مانند بانک مرکزی باید بر تمامی تراکنش‌های ارزی نظارت دقیق داشته باشند و با صرافی‌های غیرمجاز برخورد کنند.
2.    ایجاد شفافیت در بازار رسمی ارز: عرضه ارز در بازار رسمی باید به شکلی باشد که نیازهای قانونی متقاضیان را پوشش دهد و انگیزه فعالیت در بازار سیاه را کاهش دهد.
3.    تشدید مجازات‌ها: افزایش شدت و قطعیت مجازات برای فعالان بازارهای غیررسمی می‌تواند تأثیر بازدارنده‌ای داشته باشد.
4.    آگاهی‌رسانی عمومی: اطلاع‌رسانی به مردم درباره خطرات فعالیت در بازارهای غیررسمی و پیامدهای قانونی آن می‌تواند از مشارکت عمومی در این بازارها جلوگیری کند.
5.    همکاری بین‌المللی: بسیاری از فعالیت‌های غیرقانونی در بازارهای سیاه ارز دارای ابعاد فراملی هستند. همکاری با نهادهای بین‌المللی می‌تواند در شناسایی و مسدودسازی شبکه‌های قاچاق ارز مؤثر باشد.

4. تحلیل پرونده
در یکی از پرونده‌های مهم مرتبط با بازار سیاه ارز، شبکه‌ای از صرافی‌های غیرمجاز شناسایی شد که با استفاده از حساب‌های واسطه و پولشویی، اقدام به معاملات کلان ارزی کرده بودند. این شبکه، علاوه بر ایجاد نوسانات شدید در نرخ ارز، موجب خروج میلیاردها تومان سرمایه از کشور شد.
نتایج پرونده:
•    مسدودسازی حساب‌های مرتبط با شبکه.
•    دستگیری و محکومیت اعضای اصلی شبکه به حبس و جریمه نقدی.
•    ضبط ارزهای غیرقانونی و اموال مرتبط با جرم.
رأی وحدت رویه مرتبط: بر اساس رأی وحدت رویه شماره 810 هیئت عمومی دیوان عالی کشور، هرگونه فعالیت در بازارهای غیررسمی ارز که موجب اخلال در نظام ارزی شود، به‌عنوان اخلال در نظام اقتصادی تلقی شده و مرتکبان تحت پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت.
نظریه مشورتی مرتبط: بر اساس نظریه مشورتی شماره 7/1402/15 مورخ 1402/03/15، هرگونه خرید و فروش ارز در خارج از چارچوب‌های تعیین‌شده توسط بانک مرکزی، حتی در مقیاس کوچک، مصداق فعالیت غیرقانونی بوده و مشمول مجازات‌های قانونی است.

5. سوالات کاربردی وپاسخ ‌های تشریحی
1. بازار سیاه ارز چیست؟ وکیل متخصص اخلال در نظام ارزی پاسخ می دهد : بازار سیاه ارز محیطی غیرقانونی برای خرید و فروش ارز است که خارج از چارچوب‌های قانونی و نظارتی فعالیت می‌کند.
2. چرا بازار سیاه ارز شکل می‌گیرد؟ وکیل متخصص اخلال در نظام ارزی پاسخ می دهد : عواملی مانند محدودیت‌های ارزی، نرخ‌گذاری غیرواقعی، و نبود نظارت کافی موجب شکل‌گیری این بازارها می‌شوند.
3. فعالیت در بازار سیاه ارز چه مجازاتی دارد؟ وکیل متخصص اخلال در نظام ارزی پاسخ می دهد : مجازات شامل جریمه نقدی معادل چند برابر ارزش ارز معامله‌شده، ضبط اموال مرتبط، و در مواردی حبس است.
4. آیا خرید ارز از افراد حقیقی در بازار آزاد قانونی است؟ وکیل متخصص اخلال در نظام ارزی پاسخ می دهد : خیر، خرید ارز باید از طریق صرافی‌های مجاز و تحت نظارت بانک مرکزی انجام شود.
5. چگونه می‌توان از فعالیت در بازار سیاه ارز جلوگیری کرد؟ وکیل متخصص اخلال در نظام ارزی پاسخ می دهد : تقویت شفافیت در بازار رسمی، افزایش نظارت و کنترل، و آگاهی‌رسانی عمومی از مهم‌ترین راهکارها هستند.
6. آیا معاملات کوچک در بازار سیاه ارز نیز جرم محسوب می‌شود؟ وکیل متخصص اخلال در نظام ارزی پاسخ می دهد : بله، حتی معاملات کوچک نیز در صورت انجام در بازار غیررسمی، مصداق فعالیت غیرقانونی است.
7. آیا نرخ‌های بازار سیاه ارز واقعی‌تر از نرخ رسمی هستند؟ وکیل متخصص اخلال در نظام ارزی پاسخ می دهد : نرخ‌های بازار سیاه ممکن است به دلیل عدم نظارت، از واقعیت فاصله داشته باشند و بیشتر تحت تأثیر تقاضای کاذب و سفته‌بازی قرار دارند.
8. آیا ارائه اطلاعات نادرست به بانک مرکزی جرم است؟ وکیل متخصص اخلال در نظام ارزی پاسخ می دهد : بله، ارائه اطلاعات نادرست یا ناقص برای دریافت ارز یا دور زدن قوانین ارزی می‌تواند منجر به مجازات کیفری شود.
9. چگونه می‌توان بازارهای غیررسمی ارز را کنترل کرد؟ وکیل متخصص اخلال در نظام ارزی پاسخ می دهد : از طریق تشدید نظارت، افزایش عرضه در بازار رسمی، و برخورد قاطع با صرافی‌های غیرمجاز.
10. آیا همکاری بین‌المللی در مقابله با بازار سیاه ارز مؤثر است؟ وکیل متخصص اخلال در نظام ارزی پاسخ می دهد : بله، همکاری بین‌المللی در شناسایی و مسدودسازی شبکه‌های قاچاق ارز بسیار مؤثر است.

6. نتیجه‌گیری
بازارهای غیررسمی ارز، به‌عنوان یکی از عوامل بی‌ثباتی اقتصادی، نیازمند برخورد جدی قانونی و نظارت مستمر هستند. تقویت شفافیت مالی، آگاهی‌رسانی عمومی، و همکاری بین‌المللی از جمله راهکارهای کلیدی برای مقابله با این پدیده است. از سوی دیگر، رعایت قوانین و استفاده از کانال‌های رسمی برای خرید و فروش ارز می‌تواند از مشارکت عمومی در این بازارها جلوگیری کند.
فراخوان: اگر درگیر پرونده‌های مرتبط با فعالیت در بازارهای غیررسمی ارز هستید، تیم حقوقی ما در "من وکیلتم" آماده ارائه مشاوره حقوقی و دفاع از حقوق شما است. برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.
 

مولفین :
محمد شیاسی ( کارشناس حقوقی  و ریس هیات مدیره موسسه حقوقی عدالت گستران نگین ترنم )
سید صادق قریشی ( وکیل پایه یک  دادگستری و مولف کتب حقوقی )
در صورت نیاز به مشاوره می توانید با وکلا و مشاورین موسسه حقوقی عدالت گستران نگین ترنم تماس بگیرید
آقای سید علی موسوی
آقای سید صادق قریشی
خانم فاطمه اسمی
خانم فریده عبداللهی
خانم ملیحه علیخانی