صلاحیت‌های دادگاه صلح در دعاوی خانوادگی

صلاحیت‌های دادگاه صلح در دعاوی خانوادگی

دادگاه صلح یکی از نهادهای قضایی است که با هدف تسریع در رسیدگی به دعاوی خانوادگی ساده و کاهش حجم پرونده‌های دادگاه‌های خانواده تأسیس شده است. این دادگاه بیشتر به دعاوی مالی و حقوقی خانوادگی با سقف مالی مشخص رسیدگی می‌کند. صلاحیت این دادگاه در موضوعاتی مانند مهریه، نفقه، جهیزیه و حضانت فرزندان، به نصاب قانونی تعیین‌شده محدود می‌شود. دعاوی پیچیده‌تر خانوادگی که نیازمند بررسی تخصصی هستند، در حوزه صلاحیت دادگاه‌های خانواده قرار دارند. آشنایی با این صلاحیت‌ها و چارچوب قانونی آن برای وکلا و قضات ضروری است.

تعاریف و جزئیات حقوقی

صلاحیت مالی دادگاه صلح در دعاوی خانوادگی:
این دادگاه صلاحیت رسیدگی به دعاوی مالی خانوادگی با ارزش حداکثر یک میلیارد ریال را دارد. هدف از این سقف مالی، تسریع در حل‌وفصل دعاوی ساده‌تر است.

منبع قانونی: ماده ۱۰ قانون شورای حل اختلاف.
دعاوی مهریه:
مهریه به‌عنوان تعهد مالی شوهر نسبت به زن، یکی از دعاوی رایج در حوزه خانواده است. دادگاه صلح می‌تواند به مهریه‌ای که ارزش آن از سقف قانونی تجاوز نمی‌کند رسیدگی کرده و رأی صادر کند.

منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
نفقه:
نفقه شامل هزینه‌های ضروری زن و فرزندان است که بر عهده شوهر است. دعاوی مرتبط با نفقه، تا سقف مالی تعیین‌شده در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارد.

منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
جهیزیه:
دعاوی مرتبط با استرداد یا تعیین مالکیت جهیزیه، در صورتی که ارزش آن از سقف قانونی تجاوز نکند، در صلاحیت دادگاه صلح است. این دعاوی معمولاً پس از طلاق مطرح می‌شوند.

منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.
حضانت فرزندان:
دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی ساده مرتبط با حضانت و ملاقات فرزندان رسیدگی کند. این دعاوی عمدتاً شامل توافق یا اختلافات جزئی بین والدین است.

منبع قانونی: ماده ۴۱ قانون حمایت خانواده.
تجدیدنظر در آرای دادگاه صلح:
آرای صادره از دادگاه صلح در دعاوی خانوادگی غالباً قطعی است. اما در موارد خاص و با دلایل موجه، امکان تجدیدنظرخواهی وجود دارد.

منبع قانونی: ماده ۱۲ قانون شورای حل اختلاف.

تحلیل حقوقی

دادگاه صلح نقش کلیدی در کاهش تراکم پرونده‌های خانوادگی ایفا می‌کند. این دادگاه با رسیدگی به دعاوی مالی و حقوقی ساده مانند مهریه، نفقه و جهیزیه، امکان تسریع در فرآیند دادرسی را فراهم می‌سازد. از سوی دیگر، پرونده‌های خانوادگی پیچیده‌تر که نیازمند بررسی دقیق‌تر هستند، در صلاحیت دادگاه خانواده قرار می‌گیرند.

این محدودیت‌ها به‌منظور بهینه‌سازی فرآیندهای قضایی و جلوگیری از تداخل صلاحیت‌ها تعیین شده است. همچنین، امکان تجدیدنظر در آرای دادگاه صلح، در موارد خاص، تضمین‌کننده عدالت در رسیدگی‌ها است.

آراء دیوان عالی و نظرات مشورتی

رأی شماره ۷۱۲ هیئت عمومی دیوان عالی کشور:
"دادگاه صلح صلاحیت رسیدگی به دعاوی خانوادگی ساده را دارد، مشروط بر اینکه ارزش یا پیچیدگی موضوع، در محدوده صلاحیت قانونی این دادگاه باشد."

نظریه مشورتی شماره ۲۳۶۵/۷ اداره حقوقی قوه قضائیه:
"در دعاوی خانوادگی مرتبط با حضانت یا نفقه، دادگاه صلح می‌تواند در صورت توافق طرفین، رأی نهایی صادر کند. این رأی در صورت نبود اعتراض، قطعی محسوب می‌شود."

مثال حقوقی با پاسخ تحلیلی

سؤال: آیا دادگاه صلح می‌تواند به دعوای مرتبط با مهریه ۵۰۰ میلیون ریالی رسیدگی کند؟
پاسخ: بله. طبق ماده ۱۰ قانون شورای حل اختلاف، دادگاه صلح صلاحیت رسیدگی به دعاوی مالی خانوادگی با ارزش حداکثر یک میلیارد ریال را دارد. بنابراین، دعوای مذکور در صلاحیت این دادگاه قرار می‌گیرد.

سوالات و پاسخ‌ها

1.    صلاحیت دادگاه صلح در دعاوی خانوادگی چگونه تعیین شده است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد :صلاحیت دادگاه صلح به دعاوی مالی و حقوقی ساده خانوادگی مانند مهریه، نفقه و جهیزیه تا سقف یک میلیارد ریال محدود شده است. دعاوی پیچیده‌تر به دادگاه‌های خانواده ارجاع می‌شوند.
o    منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
2.    آیا دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی مربوط به جهیزیه رسیدگی کند؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی مربوط به جهیزیه رسیدگی کند، مشروط بر اینکه ارزش جهیزیه از نصاب قانونی تجاوز نکند.
o    منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.
3.    چگونه دادگاه صلح به دعاوی مهریه رسیدگی می‌کند و آیا محدودیتی در این زمینه وجود دارد؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد :  دعاوی مهریه که ارزش مالی آن‌ها تا یک میلیارد ریال باشد، در صلاحیت دادگاه صلح است. دعاوی با ارزش بالاتر به دادگاه خانواده ارجاع می‌شوند.
o    منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
4.    آیا دعوای مربوط به نفقه در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارد؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح به دعاوی نفقه‌ای که در نصاب قانونی تعیین‌شده باشند، رسیدگی می‌کند.
o    منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
5.    آیا دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی حضانت فرزندان رسیدگی کند؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که دعاوی ساده و بدون پیچیدگی باشند. دعاوی حساس‌تر حضانت به دادگاه خانواده ارجاع می‌شوند.
o    منبع قانونی: ماده ۴۱ قانون حمایت خانواده.
6.    اگر در دعوی نفقه طرفین به صلح نرسند، آیا دادگاه صلح حکم صادر می‌کند؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح می‌تواند به صورت قضایی به موضوع رسیدگی کرده و حکم مقتضی صادر کند.
o    منبع قانونی: ماده ۹ قانون شورای حل اختلاف.
7.    آیا امکان تجدیدنظرخواهی در آرای صادره دادگاه صلح در دعاوی خانوادگی وجود دارد؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در موارد خاص و شرایط قانونی تجدیدنظرخواهی ممکن است.
o    منبع قانونی: ماده ۱۲ قانون شورای حل اختلاف.
8.    آیا دادگاه صلح به دعاوی مربوط به تقسیم اموال بعد از طلاق رسیدگی می‌کند؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، دعاوی مربوط به تقسیم اموال پس از طلاق به دلیل پیچیدگی به دادگاه خانواده ارجاع می‌شوند.
o    منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
9.    در دعاوی مهریه که طرفین درخواست صلح دارند، دادگاه صلح چه نقشی ایفا می‌کند؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : دادگاه صلح می‌تواند به عنوان میانجی عمل کند و در صورت عدم سازش و نصاب قانونی، رأی صادر کند.
o    منبع قانونی: ماده ۷ قانون شورای حل اختلاف.
10.    آیا دادگاه صلح می‌تواند در خصوص استرداد هدایای ازدواج رأی صادر کند؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که ارزش هدایای ازدواج در حد نصاب قانونی باشد، دادگاه صلح می‌تواند رأی صادر کند.
o    منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.
11.    آیا دعاوی مربوط به اجرت‌المثل ایام زوجیت در دادگاه صلح قابل طرح است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که ارزش آن در نصاب قانونی باشد، این دعاوی در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارند.
o    منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
12.    دعاوی مربوط به تمکین و نشوز در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارد؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، این دعاوی به دلیل ماهیت پیچیده در دادگاه خانواده بررسی می‌شوند.
o    منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
13.    آیا دعاوی مرتبط با حقوق فرزندان ناشی از ازدواج در دادگاه صلح قابل طرح است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح به دعاوی ساده مانند تعیین نفقه فرزندان رسیدگی می‌کند.
o    منبع قانونی: ماده ۴۱ قانون حمایت خانواده.
14.    صلاحیت دادگاه صلح در دعاوی مرتبط با جهیزیه چگونه است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : دعاوی مرتبط با جهیزیه که ارزش آن‌ها از نصاب قانونی تجاوز نکند، در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارند.
o    منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.
15.    آیا دعاوی مرتبط با فسخ نکاح در دادگاه صلح قابل رسیدگی است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، دعاوی فسخ نکاح به دلیل پیچیدگی باید در دادگاه خانواده مطرح شوند.
o    منبع قانونی: ماده ۲۴ قانون حمایت خانواده.
16.    آیا دادگاه صلح صلاحیت رسیدگی به دعاوی مربوط به تعدیل نفقه را دارد؟
o    پ وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح می‌تواند به درخواست تعدیل نفقه در حدود نصاب قانونی رسیدگی کند.
o    منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
17.    آیا دعاوی حضانت در صورت اختلافات شدید والدین در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارند؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، چنین دعاوی به دلیل پیچیدگی به دادگاه خانواده ارجاع داده می‌شوند.
o    منبع قانونی: ماده ۴۱ قانون حمایت خانواده.
18.    آیا دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی مرتبط با استرداد جهیزیه رسیدگی کند؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، مشروط به اینکه ارزش مالی جهیزیه در نصاب تعیین‌شده باشد.
o    منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.
19.    آیا دعاوی مرتبط با صدور المثنی شناسنامه در دادگاه صلح قابل طرح است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که دعوا ساده باشد و در حد صلاحیت دادگاه صلح باشد.
o    منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.
20.    آیا دعاوی تمکین مشروط در دادگاه صلح بررسی می‌شود؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، این دعاوی تنها در دادگاه خانواده بررسی می‌شود.
o    منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
21.    آیا دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی تعدیل نفقه فرزندان رسیدگی کند؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دعاوی تعدیل نفقه فرزندان در صورت ساده بودن و در چارچوب نصاب تعیین‌شده در صلاحیت دادگاه صلح است.
o    منبع قانونی: ماده ۴۱ قانون حمایت خانواده.
22.    آیا دعاوی مرتبط با الزام به تنظیم سند رسمی جهیزیه در دادگاه صلح قابل رسیدگی است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح می‌تواند در چارچوب صلاحیت مالی خود به دعاوی مرتبط با الزام به تنظیم سند رسمی جهیزیه رسیدگی کند.
o    منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.
23.    آیا دعاوی مربوط به حضانت کودکان زیر ۷ سال در صلاحیت دادگاه صلح است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که دعوا ساده باشد و بین والدین توافق نسبی وجود داشته باشد.
o    منبع قانونی: ماده ۴۱ قانون حمایت خانواده.
24.    آیا دعاوی مربوط به مهریه پس از طلاق در دادگاه صلح بررسی می‌شود؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، اگر ارزش مهریه از نصاب تعیین‌شده تجاوز نکند، دادگاه صلح صلاحیت رسیدگی دارد.
o    منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
25.    آیا دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی مرتبط با الزام به اخذ پایان کار برای املاک مشترک رسیدگی کند؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، این دعاوی در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارند.
o    منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.
26.    آیا دعاوی مرتبط با هزینه‌های درمانی فرزندان در صلاحیت دادگاه صلح است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که ارزش مالی این دعاوی در حد نصاب قانونی باشد.
o    منبع قانونی: ماده ۴۱ قانون حمایت خانواده.
27.    آیا دعاوی مربوط به الزام به اجرای شروط ضمن عقد ازدواج در دادگاه صلح بررسی می‌شود؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که شروط ساده و در چارچوب مالی صلاحیت دادگاه صلح باشند.
o    منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
28.    آیا دعاوی مرتبط با تقسیم جهیزیه میان زوجین پس از طلاق در دادگاه صلح قابل بررسی است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که ارزش مالی جهیزیه در نصاب قانونی باشد.
o    منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.
29.    آیا دعاوی الزام به پرداخت نفقه در دوران عقد در صلاحیت دادگاه صلح است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، این دعاوی در صلاحیت دادگاه صلح قرار دارند.
o    منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.
30.    آیا دعاوی مرتبط با هزینه‌های تحصیل فرزندان در دادگاه صلح قابل طرح است؟
o    وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در صورتی که ارزش مالی این هزینه‌ها در حد نصاب قانونی باشد.
o    منبع قانونی: ماده ۴۱ قانون حمایت خانواده.

مولفین :

محمد شیاسی ( کارشناس حقوقی  و ریس هیات مدیره موسسه حقوقی عدالت گستران نگین ترنم )

سید صادق قریشی ( وکیل پایه یک  دادگستری و مولف کتب حقوقی )

برای مشاوره در زمینه دعاوی خانوادگی مرتبط با مهریه، نفقه، جهیزیه و حضانت، با تیم حقوقی "من وکیلتم" تماس بگیرید. وکلای ما آماده ارائه راهنمایی حقوقی و کمک به شما در مسیر پرونده‌هایتان هستند.

آقای سید علی موسوی

خانم فاطمه اسمی

خانم ملیحه علیخانی