تفاوت بین دادگاه صلح و شورای حل اختلاف

تفاوت بین دادگاه صلح و شورای حل اختلاف

مقدمه ورود به بحث

در نظام قضایی ایران، دادگاه صلح و شورای حل اختلاف به‌عنوان دو نهاد مهم در حل‌وفصل دعاوی و اختلافات ایفای نقش می‌کنند. این نهادها با اهداف، ساختارها و صلاحیت‌های متفاوت طراحی شده‌اند تا پاسخگوی نیازهای حقوقی متنوع جامعه باشند. شناخت تفاوت‌های بین این دو نهاد به افراد کمک می‌کند تا مسیر مناسبی برای رسیدگی به پرونده‌ها انتخاب کنند.

تعاریف حقوقی

دادگاه صلح:
نهادی رسمی و قضایی که طبق قانون جدید شورای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲ ایجاد شده است. این دادگاه علاوه بر تلاش برای سازش، در صورت عدم توافق، توانایی صدور رأی قضایی دارد.

منبع قانونی: ماده ۲ قانون شورای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲.
شورای حل اختلاف:
نهادی غیررسمی با هدف صلح و سازش میان طرفین که تمرکز آن بر میانجی‌گری و حل اختلافات جزئی است. این شورا نمی‌تواند رأی قضایی صادر کند.

منبع قانونی: ماده ۱ قانون شورای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲.
صلاحیت قضایی:
صلاحیت قضایی به معنای اختیارات قانونی یک مرجع برای بررسی و صدور رأی در مورد دعاوی است. دادگاه صلح دارای این صلاحیت است، در حالی که شورای حل اختلاف فاقد آن است.

منبع قانونی: ماده ۳ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۶ قانون شورای حل اختلاف.
آیین دادرسی:
مجموعه اصول و قواعدی که در جریان رسیدگی به دعاوی در محاکم رعایت می‌شود. دادگاه صلح موظف به رعایت این اصول است، اما شورای حل اختلاف تابع این قوانین نیست.

منبع قانونی: قانون آیین دادرسی مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری.

تحلیل حقوقی

دادگاه صلح و شورای حل اختلاف از نظر صلاحیت و نوع فعالیت تفاوت‌های عمده‌ای دارند. دادگاه صلح نهادی قضایی است که در مواردی مانند دعاوی مالی کوچک، اختلافات خانوادگی ساده، و جرایم درجه پایین صلاحیت دارد. این دادگاه ملزم به رعایت قوانین آیین دادرسی است و می‌تواند رأی قطعی صادر کند.

در مقابل، شورای حل اختلاف نهادی غیررسمی است که تمرکز آن بر صلح و سازش میان طرفین است. این شورا فقط در مواردی که به صراحت در قانون ذکر شده، می‌تواند وارد عمل شود و تصمیمات آن جنبه الزام‌آور ندارد، مگر در موارد توافق طرفین.

آراء دیوان عالی و نظرات مشورتی

رأی شماره ۷۶۵ هیئت عمومی دیوان عالی کشور:
"دادگاه صلح دارای صلاحیت صدور رأی قطعی در دعاوی مالی تا سقف تعیین‌شده در قانون است و باید اصول آیین دادرسی را رعایت کند."

نظریه مشورتی شماره ۳۲۵۴/۷ اداره حقوقی قوه قضائیه:
"شورای حل اختلاف تنها در موارد مصالحه و میانجی‌گری صلاحیت دارد و نمی‌تواند در دعاوی کیفری یا حقوقی رأی صادر کند."

مثال حقوقی با پاسخ تحلیلی

سؤال: آیا شورای حل اختلاف می‌تواند در مورد دعوای مالی رأی قطعی صادر کند؟
پاسخ: خیر. شورای حل اختلاف صرفاً در حوزه صلح و سازش فعالیت می‌کند و صلاحیت صدور رأی قطعی ندارد. این نوع دعاوی باید به دادگاه صلح یا دادگاه عمومی ارجاع شود.

---

سوالات و پاسخ‌ها

1. تفاوت اصلی بین دادگاه صلح و شورای حل اختلاف چیست؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : تفاوت اصلی در این است که دادگاه صلح صلاحیت صدور حکم قضایی دارد، در حالی که شورای حل اختلاف صرفاً برای صلح و سازش فعالیت می‌کند.
   - منبع قانونی: ماده ۲ و ماده ۶ قانون شورای حل اختلاف.

2. آیا شورای حل اختلاف می‌تواند حکم قضایی صادر کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، شورای حل اختلاف تنها می‌تواند در مواردی مانند صلح و سازش میان طرفین عمل کند و صلاحیت صدور حکم قضایی را ندارد.
   - منبع قانونی: ماده ۸ قانون شورای حل اختلاف.

3. آیا دادگاه صلح باید ابتدا پرونده‌ها را به شورای حل اختلاف ارجاع دهد؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح ابتدا تلاش می‌کند تا از طریق شورای حل اختلاف، پرونده‌ها را حل‌وفصل کند.
   - منبع قانونی: ماده ۷ قانون شورای حل اختلاف.

4. آیا صلاحیت‌های دادگاه صلح و شورای حل اختلاف به یکدیگر شباهت دارند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، هر دو می‌توانند به دعاوی جزئی رسیدگی کنند، اما صلاحیت دادگاه صلح برای صدور حکم گسترده‌تر است.
   - منبع قانونی: ماده ۵ قانون شورای حل اختلاف.

5. آیا دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی خانوادگی رسیدگی کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح به برخی دعاوی خانوادگی مانند مهریه، جهیزیه و نفقه رسیدگی می‌کند، در حالی که شورای حل اختلاف چنین صلاحیتی ندارد.
   - منبع قانونی: ماده ۴ قانون حمایت خانواده.

6. آیا شورای حل اختلاف می‌تواند در دعاوی مالی حکم دهد؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، شورای حل اختلاف نمی‌تواند به دعاوی مالی حکم دهد، اما می‌تواند به حل‌وفصل مالی از طریق سازش کمک کند.
   - منبع قانونی: ماده ۸ قانون شورای حل اختلاف.

7. آیا دادگاه صلح نیاز به رعایت آیین دادرسی دارد؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح باید آیین دادرسی خود را رعایت کند، اما شورای حل اختلاف قوانین ساده‌تری دارد.
   - منبع قانونی: قانون آیین دادرسی مدنی.

8. آیا شورای حل اختلاف به دعاوی کیفری رسیدگی می‌کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، شورای حل اختلاف فقط در موارد صلح و سازش ورود می‌کند و به دعاوی کیفری رسیدگی نمی‌کند.
   - منبع قانونی: ماده ۱۲ قانون شورای حل اختلاف.

9. آیا دادگاه صلح می‌تواند به تصرف عدوانی رسیدگی کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح به دعاوی تصرف عدوانی رسیدگی می‌کند، اما شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به این دعاوی را ندارد.
   - منبع قانونی: ماده ۱۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی.

10. آیا شورای حل اختلاف می‌تواند در دعاوی نفقه و مهریه رأی صادر کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، شورای حل اختلاف فقط می‌تواند برای صلح و سازش میان طرفین اقدام کند و نمی‌تواند رأی صادر کند.
    - منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.

11. آیا دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی حصر ورثه رسیدگی کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح صلاحیت رسیدگی به دعاوی حصر ورثه را دارد.
    - منبع قانونی: ماده ۲۰۰ قانون امور حسبی.

12. آیا دادگاه صلح می‌تواند در موارد فوریتی دستور موقت صادر کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح می‌تواند دستور موقت برای حفظ حقوق طرفین صادر کند.
    - منبع قانونی: ماده ۳۱۰ قانون آیین دادرسی مدنی.

13. آیا شورای حل اختلاف می‌تواند به دعاوی تخلیه ملک رسیدگی کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، این دعاوی نیازمند حکم قضایی است که تنها دادگاه صلح صلاحیت صدور آن را دارد.
    - منبع قانونی: ماده ۴ قانون روابط موجر و مستأجر.

14. آیا دادگاه صلح می‌تواند رأی قطعی صادر کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در برخی دعاوی که ارزش مالی آن پایین است، رأی دادگاه صلح قطعی است.
    - منبع قانونی: ماده ۹ قانون شورای حل اختلاف.

15. آیا احکام دادگاه صلح قابل تجدیدنظر هستند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد :     بله، برخی احکام این دادگاه در مراجع بالاتر قابل تجدیدنظر است.
    - منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.

16. آیا شورای حل اختلاف می‌تواند به دعاوی تصادفات رسیدگی کند؟
 وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، دعاوی مرتبط با تصادفات باید در دادگاه صلح یا محاکم قضایی بالاتر رسیدگی شوند.
    - منبع قانونی: ماده ۸ قانون شورای حل اختلاف.

17. آیا دادگاه صلح می‌تواند به جرایم تعزیری درجه ۷ و ۸ رسیدگی کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، جرایم تعزیری با درجات پایین تحت صلاحیت دادگاه صلح هستند.
    - منبع قانونی: ماده ۵۴ قانون مجازات اسلامی.

18. آیا شورای حل اختلاف می‌تواند به اختلافات ملکی رسیدگی کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، اما صرفاً به عنوان میانجی برای حل و فصل مسالمت‌آمیز.
    - منبع قانونی: ماده ۱۲ قانون شورای حل اختلاف.

19. آیا دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی تصرف مشاعی رسیدگی کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دعاوی مربوط به تصرف مشاعی نیز در صلاحیت این دادگاه هستند.
    - منبع قانونی: ماده ۱۷۸ قانون آیین دادرسی مدنی.

20. آیا دادگاه صلح می‌تواند پرونده‌های ارجاعی از محاکم دیگر را بررسی کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، در مواردی پرونده‌های جزئی از محاکم عمومی به دادگاه صلح ارجاع داده می‌شود.
    - منبع قانونی: ماده ۷ قانون شورای حل اختلاف.

21. آیا دادگاه صلح صلاحیت صدور حکم در دعاوی مالی دارد؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی مالی با سقف مشخص رسیدگی کند.
    - منبع قانونی: ماده ۱۰ قانون شورای حل اختلاف.

22. آیا شورای حل اختلاف می‌تواند به دعاوی خانوادگی رسیدگی کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : خیر، دعاوی خانوادگی عمدتاً در صلاحیت دادگاه‌های خانواده یا صلح است.
    - منبع قانونی: ماده ۵ قانون حمایت خانواده.

23. آیا احکام صادره از دادگاه صلح قطعی هستند؟
 وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : در برخی دعاوی خاص که ارزش پایین‌تری دارند، احکام قطعی است.
    - منبع قانونی: ماده ۱۰ قانون شورای حل اختلاف.

24. آیا شورای حل اختلاف به تخلفات ساختمانی رسیدگی می‌کند؟
  وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، اما صرفاً در راستای سازش و نه صدور حکم قضایی.
    - منبع قانونی: ماده ۸ قانون شورای حل اختلاف.

25. آیا دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی کیفری جرایم غیرعمد رسیدگی کند؟
 وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دعاوی کیفری درجه ۷ و ۸ جرایم غیرعمد در صلاحیت دادگاه صلح هستند.
    - منبع قانونی: ماده ۵۴ قانون مجازات اسلامی.

26. آیا دادگاه صلح حق صدور رأی غیابی دارد؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دادگاه صلح در صورت وجود مستندات کافی می‌تواند رأی غیابی صادر کند.
    - منبع قانونی: ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی.

27. آیا دادگاه صلح می‌تواند به الزام به تنظیم سند رسمی رسیدگی کند؟
  وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، این دعاوی در محدوده صلاحیت دادگاه صلح قرار دارد.
    - منبع قانونی: ماده ۲۲۰ قانون مدنی.

28. آیا شورای حل اختلاف به اختلافات مالی تا سقف مشخص رسیدگی می‌کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، شورا می‌تواند تا سقف خاصی به عنوان میانجی عمل کند.
    - منبع قانونی: ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف.

29. آیا دادگاه صلح می‌تواند به دعاوی مرتبط با قراردادهای اجاره رسیدگی کند؟
وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، دعاوی مربوط به قراردادهای اجاره در صلاحیت دادگاه صلح است.
    - منبع قانونی: ماده ۴ قانون روابط موجر و مستأجر.

30. آیا دادگاه صلح ابتدا برای سازش تلاش می‌کند؟
  وکیل دادگاه صلح پاسخ می دهد : بله، هدف اولیه دادگاه صلح تلاش برای سازش طرفین است.
    - منبع قانونی: ماده ۷ قانون شورای حل اختلاف.

مولفین :
محمد شیاسی ( کارشناس حقوقی  و ریس هیات مدیره موسسه حقوقی عدالت گستران نگین ترنم )
سید صادق قریشی ( وکیل پایه یک  دادگستری و مولف کتب حقوقی )

برای مشاوره درباره دعاوی قابل طرح در دادگاه صلح یا شورای حل اختلاف، با تیم حقوقی "من وکیلتم" تماس بگیرید. وکلای ما با دانش و تجربه حقوقی آماده ارائه راهنمایی به شما هستند.

آقای سید علی موسوی
خانم فاطمه اسمی
خانم ملیحه علیخانی