مالکیت عمومی و انفال، مفاهیمی کلیدی در نظام حقوقی ایران هستند که به مدیریت منابع طبیعی و اموال عمومی توسط دولت اختصاص دارند. این نوع مالکیت‌ها برخلاف مالکیت خصوصی، در خدمت منافع عمومی جامعه قرار دارند. آشنایی با اصول و قوانین مرتبط با مالکیت عمومی و انفال به درک بهتر حقوق شهروندان و مسئولیت‌های دولت کمک می‌کند.
مالکیت عمومی:
حقی که بر اموال و منابعی اعمال می‌شود که متعلق به دولت یا نهادهای عمومی هستند و برای منافع عمومی نگهداری و بهره‌برداری می‌شوند.
منبع قانونی: اصل ۴۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
انفال:
به اموال و منابع طبیعی مانند زمین‌ها، معادن، جنگل‌ها، دریاها و اراضی بایر اطلاق می‌شود که طبق اصول فقهی و قانون اساسی، تحت مالکیت دولت قرار دارند و برای استفاده عمومی مدیریت می‌شوند.
منبع قانونی: ماده ۲۷ قانون مدنی و اصل ۴۵ قانون اساسی.
املاک دولتی و عمومی:
اموال و املاکی که تحت مدیریت دولت یا نهادهای عمومی قرار دارند و برای اهداف عمومی یا ارائه خدمات اجتماعی استفاده می‌شوند.
منبع قانونی: ماده ۱۱۱ قانون محاسبات عمومی.
تصرف غیرمجاز در انفال:
هرگونه استفاده یا تصرف در اموال عمومی و انفال بدون مجوز قانونی، غیرمجاز بوده و قابل پیگرد قانونی است.
منبع قانونی: ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی.
در نظام حقوقی ایران، مالکیت عمومی و انفال از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. بر اساس اصل ۴۵ قانون اساسی، منابع طبیعی، جنگل‌ها، معادن، و اراضی بایر از جمله انفال محسوب شده و تحت مدیریت دولت قرار دارند. هدف از این مدیریت، تضمین بهره‌برداری عادلانه و جلوگیری از سوءاستفاده از این منابع است.
مالکیت عمومی:
دولت موظف است از اموال عمومی مانند خیابان‌ها، پارک‌ها، و اماکن عمومی برای تأمین رفاه اجتماعی استفاده کند. این نوع مالکیت به هیچ فرد یا گروه خاصی تعلق ندارد و برای عموم مردم است.
انفال:
منابع طبیعی مانند نفت، گاز، و معادن، که در دسته انفال قرار می‌گیرند، نه‌تنها قابل فروش یا واگذاری نیستند، بلکه مدیریت و بهره‌برداری از آن‌ها باید مطابق قوانین خاص و با رعایت منافع عمومی انجام شود.
تصرف غیرمجاز در اموال عمومی یا انفال نه‌تنها نقض حقوق عمومی است، بلکه مطابق قانون مجازات اسلامی جرم محسوب می‌شود و دولت حق دارد این اموال را بازپس‌گیری کند.
رأی شماره ۶۲۳ هیئت عمومی دیوان عالی کشور:
"تصرف غیرمجاز در اموال عمومی و انفال، نقض صریح حقوق عمومی است و دولت موظف به بازپس‌گیری این اموال و اعمال مجازات‌های قانونی است."
نظریه مشورتی شماره ۴۵۳/۷ اداره حقوقی قوه قضائیه:
"هرگونه تصرف یا بهره‌برداری از اموال عمومی و انفال بدون کسب مجوز قانونی از مراجع ذی‌صلاح، غیرمجاز بوده و برخورد قانونی با متصرف الزامی است."
مثال حقوقی با پاسخ تحلیلی
سؤال: اگر فردی بدون مجوز، جنگل عمومی را برای ساخت‌وساز تصرف کند، چه اقدامی انجام می‌شود؟
پاسخ:
بر اساس اصل ۴۵ قانون اساسی و ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، جنگل‌ها به‌عنوان انفال تحت مالکیت عمومی قرار دارند و تصرف آن‌ها بدون مجوز، غیرقانونی است. دولت می‌تواند نسبت به بازپس‌گیری اراضی و تخریب ساخت‌وساز اقدام کرده و فرد متصرف را به پرداخت جریمه یا تحمل مجازات محکوم کند.
سوالات کلیدی
1. املاک شهرکی به چه نوع املاکی اطلاق می‌شود و چه تفاوتی با املاک عادی دارند؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : املاک شهرکی معمولاً مجموعه‌ای از واحدهای مسکونی، تجاری یا تفریحی هستند که در یک محوطه مشخص و تحت ضوابط مشترک و مدیریت واحد بنا شده‌اند. این املاک دارای خدمات عمومی مشترک بوده و قوانین و مقررات خاصی برای مالکیت و بهره‌برداری دارند.
- منبع: آیین‌نامه‌ها و ضوابط شهرسازی و قانون تملک آپارتمان‌ها.
2. مدیریت املاک شهرکی چگونه انجام می‌شود و چه قوانینی بر آن حاکم است؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : مدیریت املاک شهرکی عموماً بر عهده هیئت‌مدیره شهرک است که بر اساس مصوبات مجمع مالکان و مطابق با آیین‌نامه داخلی شهرک اداره می‌شود.
- منبع: قانون تملک آپارتمان‌ها و آیین‌نامه‌های شهری.
3. آیا سازنده شهرک می‌تواند قوانینی خاص برای بهره‌برداری از املاک شهرکی وضع کند؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : بله، سازنده و هیئت‌مدیره می‌توانند ضوابطی را برای بهره‌برداری از املاک شهرکی تعیین کنند که همه ساکنین ملزم به رعایت آن هستند، البته این قوانین نباید با مقررات بالادستی و حقوق شهروندی مغایرت داشته باشند.
- منبع: قانون مدنی؛ آیین‌نامه شهرک‌سازی.
4. نحوه تقسیم و تفکیک اراضی در املاک شهرکی چگونه است و چه محدودیت‌هایی دارد؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : تفکیک اراضی شهرکی باید بر اساس ضوابط شهرسازی و با مجوز مراجع ذی‌صلاح صورت گیرد و محدودیت‌هایی مانند حداقل متراژ و تأمین فضای خدماتی را رعایت کند.
- منبع: قوانین شهرسازی و ضوابط تفکیک اراضی شهری.
5. حقوق و وظایف مالکان در املاک شهرکی چیست؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : مالکان ملزم به رعایت مقررات شهرک و قوانین داخلی آن هستند و موظفند هزینه‌های خدمات عمومی و نگهداری شهرک را بپردازند. همچنین در حقوق عمومی مانند استفاده از فضاهای مشترک نیز سهیم‌اند.
- منبع: قانون تملک آپارتمان‌ها و آیین‌نامه شهرک‌سازی.
6. آیا می‌توان مالکیت مشاعی را در املاک شهرکی به کار برد؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : بله، برخی بخش‌ها مانند راهروها، فضاهای سبز و معابر به‌صورت مشاع بوده و همه مالکان در آن‌ها سهم دارند و برای استفاده و نگهداری آن‌ها مقررات خاصی وضع شده است.
- منبع: قانون مدنی، مواد مربوط به مالکیت مشاع.
7. چه مقرراتی برای نقل و انتقال املاک شهرکی وجود دارد؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : نقل‌وانتقال املاک شهرکی تابع مقررات عمومی انتقال املاک است، اما انتقال‌گیرنده ملزم به رعایت مقررات شهرک و پذیرش آیین‌نامه داخلی خواهد بود.
- منبع: قانون مدنی و آیین‌نامه‌های شهرک‌سازی.
سوالات عملی
1. فرض کنید یک مالک قصد دارد در ملک خود تغییرات ظاهری اساسی ایجاد کند. آیا این اقدام از نظر قانونی مجاز است؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : این اقدام باید با موافقت هیئت‌مدیره شهرک و رعایت مقررات داخلی صورت گیرد؛ در غیر این صورت، سایر مالکان می‌توانند اعتراض کنند.
- منبع: آیین‌نامه داخلی شهرک‌ها و قوانین تملک آپارتمان‌ها.
2. یکی از مالکان شهرک از پرداخت هزینه‌های عمومی شهرک خودداری می‌کند. هیئت‌مدیره چه حقوقی برای پیگیری این موضوع دارد؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : هیئت‌مدیره می‌تواند با ارسال اخطار و در صورت عدم پرداخت، از طریق مراجع قانونی نسبت به مطالبه هزینه‌ها و حتی مسدودسازی خدمات عمومی اقدام کند.
- منبع: قانون تملک آپارتمان‌ها و آیین‌نامه داخلی شهرک‌ها.
3. در صورتی که یک خریدار جدید مقررات داخلی شهرک را رعایت نکند، آیا هیئت‌مدیره می‌تواند اقدامی انجام دهد؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : بله، هیئت‌مدیره می‌تواند با استناد به آیین‌نامه داخلی، خریدار جدید را ملزم به رعایت مقررات کند و در صورت لزوم، از مراجع قضایی کمک بگیرد.
- منبع: آیین‌نامه داخلی و قانون تملک آپارتمان‌ها.
4. اگر سازنده شهرک تعهدات مربوط به تأمین فضای سبز و امکانات عمومی را اجرا نکند، مالکان چه حقوقی دارند؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : مالکان می‌توانند با استناد به قرارداد و مراجع قانونی، الزام سازنده به انجام تعهدات یا مطالبه خسارت را درخواست کنند.
- منبع: قانون مدنی و قوانین مرتبط با تعهدات پیمانکاران.
5. یک واحد در شهرک به شخص دیگری اجاره داده شده و مستأجر قصد استفاده تجاری از آن دارد. آیا این اقدام قانونی است؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : این اقدام باید مطابق با آیین‌نامه داخلی و موافقت هیئت‌مدیره باشد؛ در غیر این صورت، استفاده تجاری می‌تواند نقض حقوق سایر ساکنین محسوب شود.
- منبع: آیین‌نامه داخلی شهرک و قانون روابط موجر و مستأجر.
6. مالک جدیدی در شهرک درخواست افزایش ارتفاع ساختمان خود را داده است. آیا چنین درخواستی امکان‌پذیر است؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : این درخواست باید با ضوابط شهرسازی، مقررات ساختمان شهرک و موافقت هیئت‌مدیره بررسی شود.
- منبع: آیین‌نامه داخلی شهرک و ضوابط شهرسازی.
7. هیئت‌مدیره یک شهرک تصمیم به تغییر نحوه استفاده از یک فضای عمومی دارد. آیا این تصمیم قانونی است؟
- وکیل دعاوی ملکی پاسخ می دهد : این تصمیم باید با موافقت مجمع مالکان و در چارچوب مقررات شهرک و ضوابط شهرسازی انجام گیرد.
- منبع: آیین‌نامه داخلی شهرک و قانون تملک آپارتمان‌ها.
مولفین :
محمد شیاسی ( کارشناس حقوقی و ریس هیات مدیره موسسه حقوقی عدالت گستران نگین ترنم )
سید صادق قریشی ( وکیل پایه یک دادگستری و مولف کتب حقوقی )
برای مشاوره تخصصی درباره دعاوی مرتبط با مالکیت عمومی، انفال و تصرف غیرمجاز، با تیم حقوقی "من وکیلتم" تماس بگیرید. وکلای ما آماده ارائه راهکارهای حقوقی و خدمات مشاوره‌ای هستند.
آقای سید علی موسوی
آقای سید صادق قریشی
خانم فاطمه اسمی
خانم فریده عبداللهی
خانم ملیحه علیخانی
طراحی و ساخت توسط :گروه مهر
کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به ساختنما می باشد.
