در هر سیستم قضائی، هدف اصلی از دادرسی، رسیدگی به حقوق و حل اختلافات بین افراد به نحو منصفانه و عادلانه است. در این فرآیند، وقتی طرفین دعوی از حکم صادره توسط دادگاه نخستین ناراضی باشند، می‌توانند از حکم صادره درخواست تجدید نظر کنند. دادگاه تجدید نظر یکی از ارکان مهم نظام قضائی است که نقش حیاتی در اصلاح و نظارت بر آرای صادره از دادگاه‌های ابتدائی دارد. در این مقاله، به بررسی مفاهیم، ساختار و نحوه عملکرد دادگاه‌های تجدید نظر پرداخته خواهد شد.
دادگاه تجدید نظر:
دادگاه تجدید نظر به مرجعی گفته می‌شود که پس از صدور حکم توسط دادگاه‌های بدوی (اولین) یا ابتدائی، رسیدگی به آن حکم را مجدداً انجام می‌دهد. هدف این دادگاه‌ها، بررسی دوباره و اصلاح یا تایید حکم اولیه است. دادگاه تجدید نظر نمی‌تواند به دلایل جدیدی که پیش از این در دادگاه نخستین مطرح نشده‌اند، رسیدگی کند. این دادگاه تنها باید بر اساس دلایل و مدارکی که در دادگاه اولیه ارائه شده است، تصمیم‌گیری کند.
جایگاه دادگاه تجدید نظر در سیستم قضائی:
در بسیاری از سیستم‌های قضائی، دادگاه تجدید نظر به‌عنوان یک اهرم نظارتی بر دادرسی‌های نخستین عمل می‌کند. این دادگاه وظیفه دارد که از صدور آرای ناعادلانه یا اشتباه جلوگیری کند و اطمینان حاصل کند که قضاوت در موارد مختلف مطابق با اصول حقوقی و قوانین باشد.
• دادگاه نخستین: دادگاه ابتدائی است که ابتدا به رسیدگی به دعوی می‌پردازد و حکم صادر می‌کند. دادگاه‌های بدوی در بسیاری از کشورها با قاضی واحد یا هیئت قضات تشکیل می‌شوند و مسئولیت نخستین بررسی و صدور حکم را دارند.
• دادگاه تجدید نظر: در این دادگاه، اگر یکی از طرفین دعوی به حکم دادگاه ابتدائی اعتراض داشته باشد، دادگاه تجدید نظر مجدداً به پرونده رسیدگی کرده و حکم را بررسی می‌کند. این دادگاه به صورت تخصصی‌تری به ارزیابی مسائلی مانند اشتباهات در فرآیند دادرسی، نقص در استناد به قوانین، یا نادرستی‌های موجود در حکم اولیه می‌پردازد.
دادگاه تجدید نظر معمولاً از سه قاضی تشکیل می‌شود که در مقایسه با دادگاه نخستین که ممکن است یک قاضی داشته باشد، تشکیل هیئت قضائی به‌صورت گروهی است. این هیئت قضائی به پرونده‌های تجدید نظر شده رسیدگی کرده و پس از بررسی، نظر خود را اعلام می‌کند. دادگاه تجدید نظر معمولاً نمی‌تواند شهود جدیدی را شنیده و یا شواهد تازه‌ای را مورد بررسی قرار دهد، بلکه صرفاً براساس مدارک و مستندات موجود در پرونده اولیه تصمیم‌گیری می‌کند.
دادگاه تجدید نظر در چارچوب صلاحیت‌های خاص خود عمل می‌کند. این دادگاه می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله:
• نقص در قانون‌گذاری
• وجود اشتباهات در فرآیند دادرسی
• نقض حق دفاع
• نادرستی در نتیجه‌گیری از اسناد و مدارک بررسی و اصلاح حکم اولیه را انجام دهد.
سوال 1: چه شرایطی باعث می‌شود که یک پرونده به دادگاه تجدید نظر ارجاع داده شود؟
وکیل تجدید نظر پاسخ می دهد : پرونده‌هایی که در دادگاه نخستین حکمی صادر شده‌اند و یکی از طرفین نسبت به آن اعتراض دارد، به دادگاه تجدید نظر ارجاع داده می‌شود. به‌طور معمول، درخواست تجدید نظر به‌دلیل نقض قانون یا وجود ایرادات حقوقی در فرآیند دادرسی مطرح می‌شود. جواب وکالتی: طبق ماده 358 قانون آیین دادرسی مدنی، هر یک از طرفین دعوی می‌تواند در صورتی که نسبت به حکم دادگاه بدوی اعتراض داشته باشد، به دادگاه تجدید نظر درخواست تجدید نظر دهد.
سوال 2: آیا دادگاه تجدید نظر می‌تواند حکم جدیدی صادر کند؟
وکیل تجدید نظر پاسخ می دهد : بله، دادگاه تجدید نظر می‌تواند حکم دادگاه نخستین را تایید یا اصلاح کند. اما تغییر حکم به ندرت صورت می‌گیرد و معمولاً اگر اشتباهی در رسیدگی اولیه وجود داشته باشد، اصلاحات لازم انجام می‌شود. جواب وکالتی: طبق قانون، دادگاه تجدید نظر می‌تواند حکم بدوی را تایید یا تغییر دهد، اما تغییرات باید بر اساس مستندات و دلایل موجود در پرونده صورت گیرد. ماده 377 قانون آیین دادرسی مدنی این موضوع را بیان می‌کند.
سوال 3: آیا می‌توان در دادگاه تجدید نظر شاهد جدیدی ارائه کرد؟
وکیل تجدید نظر پاسخ می دهد : خیر، در دادگاه تجدید نظر به هیچ عنوان شهود جدید پذیرفته نمی‌شود و فقط مدارک و مستنداتی که در دادگاه نخستین ارائه شده، مورد بررسی قرار می‌گیرد. جواب وکالتی: طبق ماده 358 قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه تجدید نظر نمی‌تواند به دلایل جدیدی که در مرحله اول مطرح نشده‌اند، رسیدگی کند.
سوال 4: آیا هر کسی می‌تواند درخواست تجدید نظر کند؟
وکیل تجدید نظر پاسخ می دهد : بله، هر یک از طرفین دعوی که از حکم دادگاه نخستین ناراضی باشند، می‌توانند درخواست تجدید نظر دهند. جواب وکالتی: طبق ماده 358 قانون آیین دادرسی مدنی، این حق برای تمامی طرفین دعوی که حکم دادگاه بدوی به ضرر آنها صادر شده باشد، محفوظ است.
سوال 5: مدت زمان درخواست تجدید نظر چقدر است؟
وکیل تجدید نظر پاسخ می دهد : پس از صدور حکم، معمولاً 20 روز فرصت دارید تا درخواست تجدید نظر دهید. جواب وکالتی: طبق ماده 362 قانون آیین دادرسی مدنی، مدت زمان قانونی برای درخواست تجدید نظر از حکم دادگاه بدوی 20 روز است. این مدت از تاریخ ابلاغ حکم به طرفین محاسبه می‌شود.
سوال 6: آیا دادگاه تجدید نظر می‌تواند حکم بدوی را به‌طور کامل تغییر دهد؟
وکیل تجدید نظر پاسخ می دهد : بله، در صورتی که ایرادات قانونی یا اشتباهات حقوقی جدی در حکم بدوی وجود داشته باشد، دادگاه تجدید نظر می‌تواند حکم را تغییر دهد. جواب وکالتی: طبق ماده 377 قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه تجدید نظر این اختیار را دارد که حکم بدوی را تایید، اصلاح یا لغو کند.
سوال 7: آیا امکان درخواست تجدید نظر در تمامی پرونده‌ها وجود دارد؟
وکیل تجدید نظر پاسخ می دهد : خیر، برخی پرونده‌ها که حکم آنها قطعی است و دیگر قابل تجدید نظر نیستند، نمی‌توانند به دادگاه تجدید نظر ارجاع داده شوند. این پرونده‌ها شامل موضوعات خاص مانند احکام کیفری بعضی جرایم خاص هستند. جواب وکالتی: طبق ماده 379 قانون آیین دادرسی مدنی، در برخی از پرونده‌ها، مانند دعاوی مربوط به اعتبار اسناد رسمی، امکان درخواست تجدید نظر وجود ندارد و حکم قطعی است.
سوال 8: آیا می‌توان درخواست تجدید نظر را به‌صورت آنلاین ارسال کرد؟
وکیل تجدید نظر پاسخ می دهد : بله، در برخی از دادگاه‌ها و سیستم‌های قضائی، درخواست تجدید نظر به‌صورت آنلاین قابل ارسال است. اما باید ابتدا از پذیرش این درخواست در سیستم قضائی مربوطه اطمینان حاصل کنید. جواب وکالتی: طبق دستورالعمل‌های جدید، بسیاری از دادگاه‌ها امکان ارسال درخواست تجدید نظر از طریق سامانه‌های الکترونیکی را فراهم کرده‌اند، که این امر در تسهیل روند دادرسی موثر است.
سوال 9: آیا دادگاه تجدید نظر می‌تواند زمان دادرسی را به تأخیر بیاندازد؟
وکیل تجدید نظر پاسخ می دهد : بله، دادگاه تجدید نظر در برخی موارد ممکن است به دلایل مختلف مانند نیاز به بررسی بیشتر یا جمع‌آوری اطلاعات اضافی، زمان رسیدگی را به تأخیر بیاندازد. جواب وکالتی: طبق ماده 378 قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه تجدید نظر می‌تواند در صورت نیاز، رسیدگی به پرونده را به تأخیر اندازد، مشروط بر اینکه دلیل قانونی برای این تأخیر وجود داشته باشد.
سوال 10: آیا درخواست تجدید نظر برای تمام احکام دادگاه‌ها قابل اعمال است؟
وکیل تجدید نظر پاسخ می دهد : خیر، برخی از احکام صادره در دادگاه‌های خاص مانند احکام شورای حل اختلاف یا برخی از پرونده‌های جزائی و کیفری، ممکن است از نظر قانونی امکان تجدید نظر نداشته باشند. جواب وکالتی: طبق ماده 380 قانون آیین دادرسی مدنی، درخواست تجدید نظر در برخی از پرونده‌ها به‌ویژه پرونده‌های حقوقی خاص، ممکن است پذیرفته نشود و حکم قطعی تلقی شود.
مولفین :
سید صادق قریشی ( وکیل پایه یک دادگستری و مولف کتب حقوقی )
محمد شیاسی ( کارشناس حقوقی و ریس هیات مدیره موسسه حقوقی عدالت گستران نگین ترنم )
برای دریافت مشاوره حقوقی درباره دعاوی قابل طرح در دادگاه صلح و نحوه رسیدگی به آنها، با تیم وکلای "من وکیلتم" تماس بگیرید. وکلای ما با دانش و تجربه خود آماده ارائه خدمات حقوقی به شما هستند.
خانم فاطمه اسمی
خانم ملیحه علیخانی
خانم حسینی
خانم موسوی
آقای سید صادق قریشی
طراحی و ساخت توسط :گروه مهر
کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به ساختنما می باشد.
