تعریف ضمانت
ضمانت یک ابزار حقوقی است که در آن یک شخص (ضامن) تعهد می‌کند که اگر شخص دیگری (مدیون) نتواند دین خود را پرداخت کند، او جایگزین شده و پرداخت را انجام خواهد داد. این عقد می‌تواند در حقوق مدنی و تجاری به اشکال مختلفی اجرا شود.
در حقوق مدنی، ضمانت نقل ذمه به ذمه است؛ به این معنا که ضامن ذمه مدیون اصلی را بر عهده می‌گیرد و خود مسئول پرداخت دین می‌شود.
ضمانت می‌تواند معوض باشد؛ یعنی ضامن مسئولیت دین مدیون را به عهده می‌گیرد و در مقابل آن حق دریافت اجرت یا امتیاز دارد.
۲. انواع ضمانت
۲.۱. ضمانت تضامنی (عرضی)
در ضمانت تضامنی یا عرضی، تعهد ضامن و مدیون اصلی در عرض یکدیگر قرار می‌گیرد. به این معنا که طلبکار می‌تواند به هر یک از مدیون اصلی و ضامن برای وصول طلبش رجوع کند. در این نوع ضمانت، ضامن و مدیون اصلی به طور مشترک مسئول پرداخت دین هستند.
۲.۲. ضمانت وثیقه‌ای (طولی)
در ضمانت وثیقه‌ای یا طولی، ذمه ضامن به عنوان وثیقه برای ذمه مضمون عنه قرار می‌گیرد. بدین ترتیب، مضمون له (طلبکار) ابتدا باید به مدیون اصلی رجوع کند و تنها در صورتی که موفق به وصول طلب خود نشود، می‌تواند به ضامن مراجعه کند.
ماده ۴۰۲ قانون تجارت به همین نوع ضمانت اشاره دارد و می‌گوید که اگر طرفین در قرارداد ضمانت ترتیبی خاص را تعیین کرده باشند، ضمانت وثیقه‌ای در نظر گرفته می‌شود.
۳. ضمانت تضامنی یا عرضی در حقوق تجاری
در حقوق تجاری، مسئولیت‌های مسئولین تضامنی مطرح است. اگر قانون یا قرارداد خصوصی پیش‌بینی کرده باشد، در صورت توافق طرفین، ضمانت تضامنی اعمال می‌شود، مگر اینکه به ضمانت تضامنی طولی تصریح شده باشد.
در صورتی که چند نفر به طور تضامنی مسئول انجام کار یا تعهدی باشند، می‌توان از ضمان تضامنی عرضی استفاده کرد. این نوع ضمانت تنها بین طرفین قرارداد کاربرد ندارد، بلکه در مقابل اشخاص ثالث نیز موثر است.
۴. ضمانت مؤجل
ضمانت مؤجل زمانی به کار می‌رود که ضامن تا زمان سررسید دین اصلی مهلت پرداخت دارد. به عبارت دیگر، ضامن موظف است تا زمان سررسید دین اصلی منتظر بماند و در صورتی که دین اصلی حال شود (مثلاً در اثر فوت یا ورشکستگی مدیون اصلی)، ضامن همچنان موظف به پرداخت خواهد بود.
با این حال، اگر دین اصلی حال شود، ضامن ملزم به پرداخت خواهد بود و طلبکار می‌تواند ضامن را نیز ملزم به پرداخت کند.
در ضمانت مؤجل، هر زمان که مضمون له به مدیون اصلی اخطار دهد و سپس طلب خود را مطالبه کند، باید به ضامن هم اخطار دهد.
۵. سقوط دین و تأثیر آن بر ضمانت
اگر دین اصلی به هر دلیلی ساقط شود (مثلاً ابراء توسط طلبکار)، ذمه ضامن بری می‌شود.
به عبارت دیگر، اگر دین اصلی ساقط شود، ضامن خود به خود از ضمانت معاف می‌شود و مسئولیتی در قبال طلبکار ندارد.
اگر دین اصلی حال شود (مثلاً در اثر ورشکستگی یا فوت)، ضامن می‌تواند از طلبکار بخواهد که از دریافت طلب خود صرف‌نظر کند. در صورت امتناع مضمون له از دریافت طلب، ضامن خود به خود از ضمانت معاف می‌شود.
۶. انتقال طلب با تمام وثایق آن به ضامن
پس از آنکه ضامن دین اصلی را پرداخت کند، مضمون له موظف است تمام اسناد و مدارکی که برای رجوع ضامن به مضمون عنه لازم است را به او تحویل دهد. اگر دین اصلی وثیقه‌ای غیرمنقول داشته باشد، مضمون عنه موظف به انجام تشریفات قانونی لازم برای انتقال وثیقه به ضامن است.
در حقیقت، ضامن جایگزین طلبکار قبلی می‌شود و از آن پس، مضمون عنه باید تمام تعهدات خود را نسبت به ضامن انجام دهد.
۷. بازپرداخت مبلغ اضافی به ضامن و مضمون عنه
اگر ضامن و مضمون عنه هر دو دین را به مضمون له پرداخت کرده باشند، هر یک از آن‌ها باید برای بازپس‌گیری مبلغ اضافی که پرداخت کرده‌اند، به دیگری مراجعه کنند.
به عبارت دیگر، اگر یک طرف بیشتر از سهم خود پرداخت کرده باشد، می‌تواند مبلغ اضافی را از طرف دیگر مطالبه کند.
پایان
در این پادکست، انواع ضمانت و تأثیرات آن در حقوق مدنی و تجاری بررسی شد. ضمانت ابزار حیاتی برای اطمینان از انجام تعهدات است و درک دقیق آن می‌تواند از بروز مشکلات در قراردادها جلوگیری کند.
اگر به مشاوره بیشتر نیاز دارید، تیم موسسه حقوقی قریشی در کنار شماست. همراه ما باشید تا در پادکست‌های بعدی به مباحث جدید و کاربردی‌تر بپردازیم!
